THE BEATLES VERGROOTTEN DE KLOOF TUSSEN BLANK EN ZWART IN AMERIKA

De Amerikaanse doorbraak van The Beatles, deze week precies vijftig jaar geleden, is vaak in verband gebracht met de dood van President Kennedy.

Toen de moord op de president een hele generatie cynisch dreigde te maken, boden The Beatles een uitlaatklep. Maar niet iedereen vond troost bij The Beatles, schrijft Xavier Baudet. 'Sterker nog: Beatlemania had een negatief effect op de verhouding tussen blank- en zwart Amerika.'

Bij veel hits uit de periode 1960-'63 valt moeilijk vast te stellen of we naar een blanke of zwarte artiest luisteren. Zowel qua sound als stijl is het verschil tussen Motown en bijvoorbeeld Phil Spector aanvankelijk klein. Eind 1963 voegt Billboard de gesegregeerde lijsten samen omdat er op dat moment geen opvallend smaakverschil tussen beide groepen waarneembaar is. Maar nauwelijks 14 maanden later wordt de R&B lijst in ere hersteld, omdat zwarten bijna geen platen van blanken meer kopen.

In zijn artikel 'The Cultural Meaning Of The Kennedys' typeert Steven Stark de Kennedys als 'Hollywood'. In hun schijnbare voorkeur voor stijl boven substantie vormden ze de prelude voor een acteur-president als Ronald Reagan. Kennedy staat volgens Stark dichter bij Elvis dan bij president Franklin Roosevelt en de taferelen tijdens Robert Kennedy's campagne in 1968 hadden veel weg van Beatlemania.

Jeugdidool

Als President Kennedy een soort politieke popster was, verklaart dat mogelijk waarom er tijdens zijn regering geen onbetwist jeugdidool was zoals daarvoor Elvis. Vanaf diens doorbraak in 1955 was de totale omzet van de platenindustrie gegroeid van 200 miljoen dollar per jaar tot 600 miljoen in 1959. Vanaf The Beatles groeit de omzet opnieuw explosief: tot 1.800 miljoen in 1971. Maar in de tussentijd staat die groei praktisch stil. Een verklaring is dat hét jeugdidool op dat moment geen platenartiest was, maar president.

Met Kennedy voorzag het politieke establishment kortstondig in een behoefte waar men doorgaans voor aanklopt bij schrijvers en artiesten: de luizen in de pels van dat establishment. Misschien verklaart het ook dat de Kennedy-jaren vaak als bijna sprookjesachtig gelukkig worden ervaren, iets wat bijvoorbeeld tot uiting kwam in de typering 'Camelot'. Maar het verdriet om Koning Arthur kon niet worden weggenomen door Lancelot  (President Johnson of een andere politicus), maar slechts door de kundigste hofnarren sinds de uitvinding van het vak: The Beatles.

Chelsea-boots

The Beatles en hun navolgers ontketenden meer dan één rage: Lang voorover gekamd haar en Chelsea-boots werden de mode. Ze brachten de rock'n roll terug naar Amerika en ze voegden een groot aantal stijlen samen tot iets nieuws. In interviews maakten The Beatles geen geheim van hun opvattingen over segregatie, Vietnam en drugsgebruik. Door dit alles werden ze de onbetwiste leiders van de Counter Culture.      

Maar zwarten stonden hier anders tegenover dan blanken. Zij zochten juist aansluiting bij de samenleving waar hun blanke leeftijdgenoten zich tegen afzetten. Voor een blanke 'drop-out' was er altijd wel een herkansing. Maar tegendraads gedrag kon een zwarte jongere in zeer grote problemen brengen. Zwarte artiesten vermeden aanstootgevend gedrag. Heel anders dan blanke popsterren kleedden en knipten ze zich voorbeeldig en zwegen ze doorgaans over politiek. Motown had er zelfs een speciale school voor. Niet om artiesten klaar te stomen voor de Counter Culture, maar voor het blanke establishment.   

De blanke maatschappij zat echter nauwelijks op hen te wachten. De ratificatie van de Burgerrechtenwetgeving in juli 1964 werd een deceptie. Op papier waren zwarten nu gelijk, maar nog steeds stuurde Mississippi een gesegregeerde delegatie naar de Democratische Conventie. Als een zwarte opklom en in een betere buurt ging wonen, verhuisden de blanke buren massaal. Op tal van punten was niets verbeterd, terwijl het blanke electoraat het thema inmiddels beu was.  

Andere helden

De nieuwe Britse sterren verwezen weliswaar vaak naar hun zwarte voorbeelden, zwarte jongeren in de jaren zestig hadden andere helden. 'Blues doet hen denken aan het soort zwarten dat ze niet meer willen zijn', legde B.B.King ooit uit. Blanken vereerden een verouderd beeld van de zwarte cultuur, terwijl contemporaine zwarte sterren nauwelijks aandacht kregen van bijvoorbeeld het muziekblad Rolling Stone. Pas in 1973, zes jaar na de oprichting, schrijft dat blad over Marvin Gaye, terwijl aan Muddy Waters en B.B. King al vele artikelen waren gewijd.   

Vanaf 1964 haalden The Beatles (en anderen) ook de banden aan met de folk-beweging. Popteksten werden hierdoor explicieter en maatschappijkritischer, terwijl zwarten gewend waren hun zorgen verhuld te uiten, of zelfs helemaal niet. Met stukken als 'A Day In The Life' overtuigden The Beatles de 'serieuze'muziekpers, maar ritmisch was dat soort pop te complex om op te dansen, terwijl de discotheek nou juist zo'n plek was waar integratie soms nog een kans had.   

De ontwikkeling van de blanke jeugd liep niet synchroon met die van hun zwarte leeftijdgenoten. En terwijl het hele land rouwde om Kennedy, verdreef blank Amerika z'n verdriet met een middel dat voor zwarten niet werkte: Beatlemania. The Beatles begonnen een reeks trends waar zwarten niet aan konden of wilden deelnemen. Onbedoeld verstoorden ze daarmee een integratieproces dat door de anticlimax van de Burgerrechtenbeweging en de moord op haar machtigste medestander toch al averij had opgelopen. Zo vergrootten The Beatles de kloof tussen blank en zwart Amerika.

(Bron: Volkskrant Xavier François Baudet )