Morgen is het vijftig jaar geleden dat een vier jongens uit Liverpool voor het eerst voet zetten in het land van de onbegrensde mogelijkheden: The Beatles landen op Kennedy Airport. Het begin van een nieuw tijdperk.
Het is 7 februari 1964. Aan boord van Pan Am vlucht 101 bevinden zich The Beatles. Ze zijn onderweg van Engeland naar Amerika en knijpen hem een beetje. 'Zij hebben er alles', zegt George Harrison. 'Denk je dat ze daar op ons zitten te wachten?'. Ze staan inmiddels nummer 1 in de Amerikaanse top-100 met 'I Want to Hold Your Hand'.
Toch denkt John Lennon de hele reis: 'Oh, we gaan het daar niet maken'. Maar als het vliegtuig kort voor half twee 's middags landt op het zojuist tot Kennedy Airport omgedoopte vliegveld in New York, maken die vier arbeidersjongens uit Liverpool iets los in Amerika en de Amerikanen. Iets onverwachts, iets ongekends. Er wordt een streep getrokken in de tijd, tussen voor en na, tussen toen en nu, tussen het zwart-wit van de jaren vijftig en de kleuren van de jaren zestig. The Beatles geven niet alleen de stoot tot een muzikale revolutie maar ook tot een culturele. Daar zijn de Amerikanen het over eens in de terugblikken bij de vijftigste verjaardag.
Gillen als nooit tevoren
Vierduizend fans wachten de groep op. Ze gillen zoals ze nooit gegild hebben. Niet voor Sinatra, niet voor Elvis. Journalisten snappen er niks van. 'Ze zijn niet om aan te zien in hun strakke, dandyachtige Edwardiaanse beatnikpakken en die puddingkommen met haar', schrijft er een. De pers is sceptisch, maar de rit naar het Plaza Hotel aan Central Park South wordt rechtstreeks op de radio verslagen alsof het D-Day betreft.
Zondag 9 februari komt het grote televisiemoment: het live debuut in Amerika in The Ed Sullivan Show (kijk hier terug). 'Ladies and gentlemen, The Beatles!'. Van de 192 miljoen Amerikanen kijken er meer dan 73 miljoen. Een ongelooflijk aantal. De 'Beatlemania' barst los. Binnen een paar maanden bezetten hun singles de eerste vijf plaatsen in de Billboard top-100. Een record dat, zo wordt gezegd in de herdenkingsartikelen, waarschijnlijk nooit meer gebroken gaan worden.
Kennedy
The Beatles raken een snaar. Maar welke? Steevast valt dan de naam van Kennedy. De president is kort daarvoor in Dallas doodgeschoten. De tragedie dompelt het land in rouw. Totdat op de 77ste dag na zijn dood dat jongensgroepje uit Engeland arriveert. Het trekt Amerika uit zijn depressie. 'She says she loves you. And you know that can't be bad', zingen ze bij Ed Sullivan. Zoals de televisie - het piepjonge maar onstuitbare massamedium - Kennedy's moord en begrafenis tot een nationale gebeurtenis had gemaakt, zo geeft diezelfde televisie nu vorm aan de wederopstanding van de natie met die door bijna de helft van de bevolking bekeken show met The Beatles.
Maar er is meer. En dat heeft minder te maken met de dood van Kennedy dan met zijn leven. Zijn presidentschap was ervaren als het begin van een andere, hoopvollere tijd. Zijn voorgangers hadden er uitgezien alsof ze zo uit de cementmolen kwamen, levende standbeelden in stijve pakken. Kennedy was kwikzilver: jong, knap, lichtvoetig, vitaal, ongrijpbaar, mystiek. De eerste Pop president, schreef James Wolcott afgelopen november in Vanity Fair.
'De jaren zeventig'
Eigenlijk was met Kennedy's presidentschap in 1961 begonnen wat we nu verstaan onder 'de jaren zestig': weg met de naoorlogse grauwheid en benauwdheid, leve het nieuwe duo vrijheid en voorspoed. Door de moord leek het even op een valse start, maar met de komst van The Beatles worden het gevoel van verwachting en de verbeelding snel gereanimeerd. Er is geen houden meer aan. De 'Magical Mystery Tour' begint.
'De mensen vergaten dat we nog steeds een treurende natie waren. The Beatles brachten naar Amerika meer dan hun muziek. Ze brachten hoop', herinnert voormalig presidentskandidaat Mike Huckabee zich desgevraagd door CNN.
Niets is meer heilig. Het begint met het haar. Het land van de crew cut, de stekeltjes, kijkt in het begin vreemd aan tegen de lange haren van John, Paul, George en Ringo. Journalisten vragen of ze het mogen aanraken, onwennig alsof ze nog nooit zoiets geks hebben gezien. Maar iedereen gaat overstag: het is gedaan met het gedekte kapsel.
De haren worden langer, de rokken korter. De stoffige conventies van de voorgaande jaren worden afgeschud, de remmen gaan los, in de manier van kleden maar ook seksueel. Meteen na de oorlog was er in de bevrijde landen met de komst van Amerikaanse, Britse en Canadese soldaten ook even zo'n erotisch geladen uitbarsting van gekte geweest, schrijft Ian Buruma in zijn boek over het jaar 1945. Maar de noodzaak tot wederopbouw smoorde al gauw alle frivoliteit. 'De seksuele bevrijding voltrok zich alsnog twintig jaar later, toen de pil er kwam samen met de tweede golf van Angelsaksisch hedonisme en toen de Beatles en de Rolling Stones iets ontketenden waarvan Glenn Miller en Benny Goodman alleen maar hadden kunnen dromen', aldus Buruma.
De nieuwe vrijheid
Dit keer is de vreugde van langere duur. De nieuwe vrijheid als gevolg van de toenemende welvaart en de pil biedt ruimte tot experimenteren. Ook met geestverruimende middelen. The Beatles maken in 1964 door Bob Dylan kennis met cannabis. Daarna volgt de LSD. Op spiritueel gebied beginnen ze zich te interesseren voor oosterse religies. Ze worden volgelingen van de Maharishi uit India.
Het zoeken is steeds naar iets nieuws, iets anders. In hun muziek zijn The Beatles schatplichtig aan Amerikaanse zangers, maar ze geven hun eigen draai aan de riffs van Chuck Berry, de grooves van de R&B en de harmonie van de Everly Brothers, erkennen de Amerikanen. Iedereen kijkt uit naar elke volgende LP, benieuwd of ze weer zullen verrassen.
Alles wat The Beatles doen - in muziek, kleding, leefstijl - vindt grif navolging bij de Amerikanen. Hun aankomst brengt de grootste schokgolf onder de jeugd teweeg die Amerika ooit gezien had, staat in een terugblik. Popcultuur bestond al voor 1964, maar ze begint pas echt met The Beatles en met in hun kielzog de invasie van die andere Britse bands, de Stones, de Animals, de Kinks, de Dave Clark Five.
Politiek en maatschappij
The Beatles helpen de jongere generatie een eigen stem te vinden. Menig jonge Amerikaan trekt zich terug in de garage om zijn eigen bandje op te richten. Veel muzikale carrières beginnen hier. Ook de hippies, misschien wel de radicaalste generatie uit de Amerikaanse geschiedenis, worden beïnvloed door The Beatles. Voor het eerst gaat de jeugd zich bemoeien met politiek en maatschappij. Lennons 'Give Peace a Chance' inspireert het verzet tegen de oorlog in Vietnam. Die protesten, de spanningen over de rassenscheiding en de moorden op de gebroeders Kennedy en Martin Luther King maken van de jaren zestig tot een draaikolk waarin vernieuwingsdrang en behoudzucht, rebellie en autoriteit iedereen meezuigen in hun onderlinge strijd. Er is geweld, maar er is ook de 'summer of love' in 1967 met 'All You Need is Love' van The Beatles
Zij drukken hun stempel op Amerika in deze turbulente jaren. In hoeverre zij katalysator zijn, of slechts een exponent en symbool van veranderingen die er sowieso zaten aan te komen, is niet te bepalen. In elk geval nemen de Amerikanen hun aankomst op Amerikaanse bodem een halve eeuw later zeer serieus. Vandaag opende in het Lincoln Center in New York een tentoonstelling ter ere van het bezoek. CNN en CBS komen met documentaires en Pennsylvania State University organiseert een vierdaagse conferentie met de titel 'It Was 50 Years Ago Today'.
Daar spreekt Beatles-kenner Jude Southerland Kessler. Zij wijst er op de siteTribLive op, dat de groep individualiteit voorop stelde. 'Be you. Je hoeft niet iemand te zijn die je niet wilt zijn.' Daar ging het volgens haar vijftig jaar geleden om en daar zal het over honderd jaar nog steeds om gaan.
(Bron: Volkskrant - Arie Elshout)
