Een van mijn eerste herinneringen is het zien van Yellow Submarine. En het was een hoogtepunt. Een wereldschokkende en levensveranderende gebeurtenis. Het was in het begin van de jaren ’70 en ik mocht mee om de film op het witte doek te zien. Het overdonderde me als jong, beïnvloedbaar, zesjarig jochie en ik ben er vrij zeker van dat die film me heeft aangezet tot een carrière in de animatiewereld. Maar ik ben blij dat mijn ouders me hebben meegenomen naar die film, en niet naar " target=_blank mce_href="">A Clockwork Orange.
Er zijn een aantal uitstekende boeken gemaakt over het maken van deze film (ik raad Inside the Yellow Submarine van dr. Robert Hieronimus sterk aan), dus in plaats van te kletsen over de voorgeschiedenis, heb ik het veel liever over wat er gebeurde nadat de gele onderzeeër in 1968 boven kwam drijven en zijn torpedo’s afvuurde op de traditionele animatiefilms. Want naar mijn mening heeft Yellow Submarine het leven geschonken aan de moderne animatiefilms.
Voor Yellow Submarine was de animatiefilm een zachtaardige, schijnheilige wereld vol met karakterloze muizen met handschoenen en getekende beren die picknickmanden stalen. Alleen de gebroeders Fleischer durfden echt gekke dingen te doen in de jaren ’30 met hun eerste Popeye tekenfilms, en het meeste daarvan is bij het grote publiek onbekend. Maar na Yellow Submarine was het een heel andere wereld. Het was niet meer alleen voor kinderen. Het was satire en kunst en het was vooral een revolutie. Zonder Yellow Submarine zouden er geen Simpsons zijn geweest, geen Futurama, geen South Park, geen Toy Story en geen Shrek. Geen geanimeerde wat dan ook wat ons laat lachen om onszelf, terwijl we kostelijk vermaakt worden.
Een paar specifieke verwijzingen uit de Simpsons. Herinnert u zich de " target=_blank mce_href="">chili aflevering, waarin Homer de 'krankzinnigheidspeper' eet en in een trip raakt? Als dat begint is Homer zwevend te zien tegen een achtergrond van echte wolken. Na de eerste bespreking van het script zei ik tegen de regisseur: 'Zorg dat het net zo wordt als die scene van George op de bergtop in Yellow Submarine. Ken je die?' En natuurlijk kende hij die, want hij was van de generatie die opgegroeid is met die film en ervan hield.
Een ander voorbeeld is een aflevering van de Simpsons genaamd 'Last Exit to Springfield'. Lisa heeft een beugel nodig en de orthodontist geeft haar lachgas, waarna ze in een psychedelische trip raakt — " target=_blank mce_href="">'Lisa in the Sky' (zonder diamanten) — dat is een briljante parodie van Yellow Submarine. Ik heb zo’n 20 specifieke verwijzingen geteld.
Die lichtheid, die vlugheid, die ongedwongen, onbezwaarde bereidwilligheid om belachelijk te zijn, dat is zo Beatlesachtig. Natuurlijk zijn er ook andere invloeden (de Beatles zelf vonden dingen als The Goon Show en Edward Lear geweldig), maar ik denk dat de invloed van de Beatles op de moderne comedy zwaar ondergewaardeerd wordt.
Ik kan niet over het grappige in Yellow Submarine praten zonder eer te bewijzen aan iemand die dat niet krijgt in de film, maar die volgens iedereen voor het grootste deel verantwoordelijk was voor veel van de humor: de Liverpoolse dichter Roger McGough, ook een favoriet van de Beatles. Tijdens de productie is hij op een gegeven moment ingeschakeld om het script eens te bekijken en de dialoog meer ‘" target=_blank mce_href="">Liverpudlian’ en levensecht te maken; en verder is hij volgens velen degene die zo veel goede grappen toevoegde en woordspelingen in Beatles-stijl.
Laten we het over de tekst hebben. Er is nooit een compleet script geweest en veel ervan is blijkbaar ‘on the fly’ geschreven - een van de redenen dat de film zo’n stream-of-consciousness, droomachtige uitstraling heeft en een belangrijke les voor schrijvers zoals ik die alles van tevoren proberen uit te denken. Woorden worden niet alleen uitgesproken: ze verschijnen ook in beeld. Vaak. Bijvoorbeeld in de fantastische " target=_blank mce_href="">When I’m Sixty-Four-scène van geanimeerde zinnen en getallen. En het voortdurend verschijnen van LOVE, KNOW, OK en andere woorden als monumenten in " target=_blank mce_href="">Pepperland. De kunstenaars die Yellow Submarine maakten, riepen woorden en getallen tot kunst uit. Ze waren niet de eersten die dit deden, maar hun werk beïnvloedde generaties van grafisch vormgevers.
De film is een 90-minuten durend kunstwerk. Onder leiding van de briljante, visionaire ontwerper Heinz Edelmann en regisseur George Dunning, zwoegde een team van merendeels jonge, onbekende kunstenaars bijna een jaar lang in krakkemikkige kantoren in de wijk Soho in Londen met een budget van minder dan $1 miljoen. Er zijn scènes zoals " target=_blank mce_href="">Eleanor Rigby (waarin je trouwens een aantal van de onbekende kunstenaars kunt zien) en Lucy in the " target=_blank mce_href="">Sky with Diamonds die meesterwerken zijn van pop art en even goed en adembenemend als welke Warhol of Picasso dan ook.
De kunstenaars en regisseurs gebruikten technieken die niemand daarvoor ooit gebruikt had, en sindsdien ook niet toegepast zijn. Ze zetten middelen in waarvan nooit iemand bedacht had om die te gebruiken in animatie: zo is de scène waarin de onderzeeboot weggaat van de pier en dan heel snel ogenschijnlijk door allerlei soorten van ‘live-actie-settings’ reist - onder andere door een park met een beeld van een militair op zijn paard die zijn hoofddeksel voor je af lijkt te nemen - helemaal uitgevoerd met behulp van ansichtkaarten. Als je het beeld stilzet dan kun je een aantal van de briljante trucages die ze toepasten zien.
Hoe kon dit allemaal gebeuren? Nu daarvoor moet ik naar een stukje voorgeschiedenis, omdat het een belangrijke les is in hoe briljante dingen geproduceerd kunnen worden. Het verklaart waarom The Simpsons ontstonden en hoe Yellow Submarine tot stand kon komen. Het is een kwestie van vertrouwen in kunstenaars en hen hun eigen gang laten gaan. Het wordt ook wel Ik-heb-geen-idee-wat-die-hippies-in-Soho-aan-het-doen-zijn-maar-het-heeft-de-naam-van-de-Beatles-erop-dus-ik-denk-dat-we-geld-gaan-verdienen genoemd. Naar ik gehoord heb, werd de enige druk die de kunstenaars voelden veroorzaakt door hun wens de Beatles niet teleur te stellen, omdat ze zo veel van hen en hun muziek hielden. Dat is een prachtig soort druk om onder te werken.
En verder heb ik het gevoel dat King Features - de producent van de tekenfilm - geen idee had wat het zou worden. Ik denk dat zelfs de Beatles geen idee hadden waar ze mee bezigwaren. Toen de productie begon, was het enige wat de Beatles wisten dat er die vreselijke tekenfilmserie van midjaren zestig was geweest. Je weet wel, die waarin ze van die grote hoofden op kleine lijfjes hadden. Ze haatten die tekenfilm en waren op hun hoede voor deze. Pas toen ze de studio’s bezochten en zagen wat er gebeurde, gingen ze eraan meewerken (bedenk dat ze hun personages niet inspraken - iets wat mij schokte toen ik daar jaren later achterkwam).
Yellow Submarine is met een klein budget gemaakt. Er waren heel wat gelegenheden dat ze de tijd of het geld niet hadden om iets op de kunstzinnige of de meest eenvoudige manier te doen, zodat ze gedwongen waren om nieuwe manieren te bedenken. Als je bakken dollars hebt en alle tijd van de wereld denk ik niet dat je geweldige kunst gaat maken. En je zult het al helemaal niet nodig vinden om het op de man die jou al dat geld gaf af te stemmen.
Het grappige is, dat in een ideale wereld het type druk niet zou bestaan dat tot geweldige kunst leidt en Yellow Submarine toch een film is waarvan de boodschap helemaal draait om het scheppen van een ideale wereld. Het is een van de meest perfecte stukken filmkunst die ooit gemaakt zijn.
Yellow Subversion: The Artwork of Yellow Submarine, een verzameling zeefdrukken in beperkte oplage is verkrijgbaar vanaf £395 (bijna 500 euro). (bron: guardian.co.uk) (Vert.: Frances Vermeulen, Jolanda van der Lee)
Je kunt ze The Next Generation noemen: de zonen en dochters van The Beatles. Het is voor deze kinderen niet altijd eenvoudig gebleken om te 'dealen' met hun afkomst. Met een vader die één van de...
Op 8 december 1980 maakte een aantal schoten een einde aan het leven van John Lennon. Een man de na een afwezigheid van vijf jaar weer volop in de studio aan het werk was en van plan was om in 1981 weer...
Bob ‘BDJ’ de Jong gooit nogmaals de catalogus van The Beatles in de mixer. Luister naar nog meer van zijn mash-ups en herinterpretaties. Zo heb je The Fab Four nog nooit gehoord!
Klik hier om...
Yellow Subversion: The Artwork of Yellow Submarine, een verzameling zeefdrukken in beperkte oplage is verkrijgbaar vanaf £395 (bijna 500 euro).
